Gölge Oyununun İki Kahramanı: Karagöz Ve Hacivat
Karagöz ve Hacivat Kimdir, Özellikleri Nelerdir?
Gölge oyunu denince akla ilk gelen isimler arasında Hacivat ve Karagöz vardır. Özellikle Ramazan ayının şenlendiricisi olan bu iki kahraman, eski dönemlerden bugüne popülerliğini hala koruyor. Hacivat ve Karagöz’e hayat veren Şeyh Küşteri, hazırladığı kuklaları perde arkasından oynatarak yüzyıllar boyunca sürecek bir üne kavuşmalarını sağlayan ilk kıvılcımı ateşlemişti. Bu iki karakter, esasında Ulucami’nin inşaatında çalışan 2 işçidir. Bursa’da bulunan Ulucami’nin yapımında görev alan Hacivat, duvarcı ustası, Karagöz ise demirci ustasıdır. Bu ikili, inşaatın yavaş ilerlemesinden sorumlu tutularak idam edilmiştir. Hacivat ve Karagöz’ün ölümünden sonra hayata geçen kuklalar, 2 boyutlu bir tasvirle perdede oynatılmaya devam etmiştir.
Hacivat ve Karagöz Kim Öldürdü?
Gölge oyunları içerisinde en bilinenlerinden olan Hacivat ve Karagöz’ü oynatan kişi, hayalbaz olarak adlandırılır. Yarımcılar ise sandıkkar, dayrezen, yardak ve çırak olarak adlandırılır. Baş hareketleriyle konuşmaların değiştiği oyunun arka planında bu iki karakterin Ulucami inşaatında çalışıp çalışmadığı, daha doğrusu gerçekten yaşayıp yaşamadığı tam olarak bilinmiyor.
Rivayete göre Karagöz ve Hacivat, Bursa/ Ulucami’nin inşaatında çalışan iki işçidir. Bu işçiler, inşaatta verimli bir şekilde çalışmadığı gibi diğer işçilerin de çalışmasını engelliyorlardı. Caminin inşaatı bir türlü bitmeyince caminin mimarı, Karagöz ve Hacivat’ı şikayet ettiği için her ikisinin de başı kesilir. Bu olaya çok üzülen Şeyh Küşteri, ikilinin kuklasını yaparak ününü tüm dünyaya duyurur.
Hacivat ve Karagöz Oyununun Kökeni Nedir?
Hacivat ve Karagöz oyununun kökeni 17. Yüzyıldan öncesine dayanır. Bu görüşlerden ilkinde Yavuz Sultan Selim, 1517 yılında Mısır’ı ele geçirip oradan Anadolu’ya geçmiştir. Burada Memluk Sultanı Tomanbay’ın asılışının canlandırıldığı oyunu çok beğenen Yavuz Sultan Selim, buradaki sanatçıları İstanbul’a getirtmiştir. Sanatçılar, İstanbul’da yeni sanatçılar yetiştirerek gölge oyununun çok daha geniş coğrafyalara yayılmasını sağlamıştır. Başka bir görüşe göre gölge oyunu, Portekiz ve İspanya’dan Yahudiler tarafından getirilmiştir. Gölge oyunu ile ilgili bir başka görüşte ise gölge oyunu, Hindistan’daki çingeneler vasıtasıyla Cava Adalarından Anadolu’ya gelmiştir. Bu görüşün dayanağı ise çingenelerin Anadolu’ya gelişi ile Hacivat ve Karagöz’ün ortaya çıkış tarihinin çakışması olarak gösterilir.
Hacivat ve Karagöz’ün ortaya çıkışı ile ilgili en yaygın olan son teori ise bu oyunun Çin’den Moğollara geçmesi ile ilgilidir. Türkler, Anadolu’ya göçerken gölge oyununu beraberinde getirmiştir. Bu görüşe dayanak olarak Karagöz ve Hacivat’a çok benzeyen “Kolkorçak” ve “Çadır Hayal” kukla oyunlarının Hacivat ve Karagöz oyunu ile büyük benzerlik göstermesidir.
Gölge Oyunundaki Tiplemeler Nereliydi?
Gölge oyununda bulunan kişiler, farklı yöreleri temsil ediyordu. Örneğin; Müslüman olmayan kişiler genellikle Rum, Ermeni, Yahudi olarak temsil ediliyordu. Anadolu dışından gelen kişiler ise Acem, Arap, Arnavut, Laz ve Kürt olarak temsil ediliyordu. Oyunlarda İstanbul ağzıyla konuşanlar Tiryaki ve Çelebi olarak adlandırılıyordu. Eksen kişiler olan Karagöz ve Hacivat’ın yanı sıra geçici, ikincil kişiler ve çocuklar; olağanüstü kişiler ve yaratıklar; eğlendirici kişiler; kabadayılar ve sarhoşlar; kusurlu ve ruh hastası olan kişiler de oyunda yer alıyordu.
Dört bölümden oluşan Karagöz – Hacivat oyununda bölümler sırası ile giriş, öndeyiş veya prolog olarak adlandırılan I. Mukaddime; söyleşi veya atışma olarak adlandırılan II. Muhavere, oyun olarak adlandırılan III. Fasıl ve final, epilog olarak adlandırılan IV. Bitişten oluşuyordu.
Günümüzde bile izleyenleri kendisine hayran bırakan gölge oyununun yüzyıllar önce ne kadar değerli olduğunu hayal edebiliyor musunuz? Peki siz, daha önce hiç Karagöz ve Hacivat gölge oyunu seyrettiniz mi?
