Deneme Nedir?
Deneme Nedir Kısaca ve Örnek?
Yazarın bir konu ile ilgili düşüncelerini ve kişisel duygularını aktardığı metinlere deneme adı verilir. 1500’lü yıllardan bu yana edebiyatta kullanılan deneme, ilk olarak Fransız yazar Michel de Montaigne tarafından kaleme alınmıştır. Bir edebiyata türü olan denemeler gülünç olaylar, gelenekler, insanlar, sanat ve edebiyat konularında olabilir. 1800’lü yıllarda “Domuz Rostosu Üzerine” konulu bir deneme dahi yayınlanmıştı.
Deneme yazmak için yazar, öncelikle düşüncelerini ve duygularını gelişigüzel bir şekilde not alır. Ardından notların belirli bir düzene sokulması gerekir. Denemenin efektif olabilmesi için okuyucunun dikkatini çekecek, vurucu bir giriş cümlesi olmalıdır. Aynı şekilde denemenin bitimi de aynı vuruculukta olmalıdır. Düşünsel bir yazı olan deneme, okuyucuyu düş kırıklığına uğratmamalıdır. Yazarın deneme yazarken düşüncelerini paragraflara göre düzenlemesi önemlidir. Her bir paragraf içerisinde farklı bir ana düşünce olabilir. Minimum üç paragraftan oluşan bu yazılar, paragraflara bölündüğünde hem okuyucunun daha iyi bir şekilde anlamasına hem de yazarın duygu ve düşüncelerini daha net bir şekilde ifade etmesine olanak sağlar.
Deneme Özellikleri Nelerdir?
Düşünsel bir yazı olan denemeler, yazarın herhangi bir konuda görüşlerini ve düşüncelerini aktarmasına olanak sağlar. Samimi bir üslup kullanılan denemeler oldukça zor bir şekilde yazılır. Ülkemizde Tanzimat dönemi sonrasında ortaya çıkan deneme, gelişimini Cumhuriyet döneminde sürdürmüştür. En sevilen edebi türler arasında bulunan deneme, eskiden muhasebe olarak adlandırıyordu. İç hesaplaşmalara, soyut dünyalara ve kişisel konulara odaklanabilen bu yazılar iç dünyanın bir nevi itirafı görevi görürler.
Denemelerde özel bir konu bulunmaz. Yazar, istediği her konuda yazı yazabilir. Düşünsel bir planda oluşturulan bu yazıların makalelerden farkı ise daha kısa olmasıdır. Denemelerde herhangi bir kanıt söz konusu değildir. Yazar, okuyucusu için kendi görüşünü açıklar. Bilimsellikten uzak olan bu içeriklerde yazar, okuyucu kendisi gibi düşündürmek istemez, buna zorlamaz.
Deneme Türleri Nelerdir?
Edebiyatta eleştirel, felsefe, edebi ve klasik olmak üzere dört farklı edebi deneme türü vardır. Eleştiri ve makaleden herhangi bir kanıtlama kaygısı olmadığı için ayrılan denemelerde yazar, farklı kimselerin düşüncelerine saygılıdır. Kendine özgü bilgi birikimine sahip olan kimseler tarafından kaleme alınması gereken denemeler düşünce ufkunu genişlemesine yardımcı olur. Denemelerde yazar, işlediği konuyu içten bir şekilde okuyucu ile buluşturur. Bu yazılarda bir sonuca varma amacı yoktur, bir süreç vardır. Dilin güzel ve doğru bir şekilde kullanıldığı denemeler ufuk açıcı, inandırıcı, öğretici ve düşündürücüdür. Toplumu ve insanı ilgilendiren her şeyi konusu içerisinde alabilen denemelerde yazar, kendisiyle konuşuyormuş gibi kalemine uzanır.
Deneme Türü Öğretici midir?
Denemeler öğretici değildir ancak ufuk açıcıdır. Bu yazılarda yazar, kendisini kanıtlama kaygısı gütmez. Aklınıza gelebilecek her konuda yazılabilen bu yazılar, farklı kaynaklardan beslenen yazarın bir çıktısıdır. Felsefi kavramların ağırlığından uzak bir edebi eser olan denemelerde çok fazla terim de kullanılmaz. Bu yönüyle rahat bir şekilde okunabilir.
Toplum ve birey ilişkisini dile getirmek amacıyla kaleme alınan denemeler, kültürdeki gelişmeleri ve değişimleri fark ettirme amacı güdebilir. Hayatın gerçeklerinin ortaya konulduğu bu yazılarda okuyucu düşünmeye yöneltilir. Bu açıdan değerlendirildiğinde öğretici yönü ön plana çıkan deneme, ülkemizde de birçok yazar tarafından tercih edilen bir edebi türdür. Türk edebiyatında da önemli bir yere sahip olan denemeler, hala popülerliğini korur. Halit Ziya Uşaklıgil, Haldun Taner, Mehmet Fuat, Atilla İlhan, Sebahattin Eyüboğlu, Cemal Süreya, Nurullah Ataç, Adnan Adıvar ve Çetin Altan, en çok bilinen Türk deneme türü yazarları arasında bulunur.
