İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Hakkında Bunları Biliyor Muydunuz?
İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatında Neler Var?
Belirli dönemlere ayrılan Türk edebiyatı, belirgin özelliklere sahip olan dönemlerde özgün eserleri ile bilinir. İslamiyet öncesi Türk edebiyatı da bu dönemlerden biridir. İslamiyet öncesi Türk edebiyatı, Türklerin Orta Asya dönemlerinden izler taşır. İslamiyet öncesinde göçebe bir yaşam tarzı süren Türkler, bu dönemde arıcılık ve hayvancılık yapıyordu. 8. yüzyıla dayanan bu dönem, kendi içerisinde sözlü ve yazılı olarak ikiye ayrılıyor. İnce ve çok iyi bir dilin kullanıldığı yazıtlar, Türk edebiyatının ne kadar gelişkin olduğunu henüz o dönemlerden bize aktarıyor.
Türk Edebiyatında İslamiyet Öncesi Dönem
İslamiyet öncesi Türk edebiyatında, Türklerin yaşam tarzlarından izler bulmak mümkündür. Edebi eserler, göçebe bir toplum olan Türklerin yapısını en iyi şekilde yansıtır. Yerli edebiyat yapısına sahip olan İslamiyet öncesi Türk edebiyatı, 8. yüzyılda başlayarak 11 yüzyılın ortalarına kadar sürmüştür. Genellikle aşk ve kahramanlık konularının ele alındığı bu edebiyat türünün sözlü kısmına da gelin birlikte bakalım.
Sözlü Edebiyatta Söz Uçmamış, Günümüze Kadar Gelmiş
“Söz uçar, yazı kalır.” derler ama İslamiyet öncesi Türk edebiyatında sözlü eserler de günümüze kadar ulaşmıştır. Bu dönemde Şamanizm ve Budizm etkilerini görmek mümkündür. Sözlü edebiyatta, günlük konuşma dili kullanılmıştır. İslamiyet öncesi sözlü edebiyat türünde yabancı etkilere rastlanmaz. Edebiyat türünde dinsel törenlerden etkilenme söz konusudur. Kopuzun eşlik ettiği şiirlerde özellikle yarım uyak kullanılmıştır. Dörtlükler halinde hayata geçen şiirlerde ölüm acısı ve aşk konuları ele anılmıştır. Yas törenlerinde dile getirilen şiirler, divan edebiyatındaki mersiyeye benzer. Koşuk tarzında sözlenen şiirler, kopuz olarak da adlandırılır. Şölenler zamanında ozanlar tarafından okunan koşuklar, dörtlük biçiminde karşımıza çıkar.
İslamiyet öncesi sözlü edebiyatta, sav ve destanların da önemi büyüktür. Halkın duygularının ve düşüncelerinin yansıtıldığı sav, günümüzde atasözü olarak adlandırılır. Bilimsel bir altyapısı olmayan destanlar ise toplum tarafından belirlenen edebiyat türlerinden bir tanesidir. Toplumların geçmişi ile ilgili yaşanan olayları anlattığı destanlar, başkalaşım geçirse de günümüzde dilden dile dolaşmaya devam ediyor.
İslamiyet Öncesi Sözlü Edebiyat Örnekleri
Sagu için Örnek
“Alp Er Tunga öldi mü
Isız acun kaldı mu
Özlek öçin aldı mu
Emdi yürek yırtılur”
Sav için Örnek
“Agılda oglak togsa arıkta otı öner.”
Koşuk için Örnek
“Kızıl sarıg arkaşıp
Yipgün yaşıl yüzkeşip
Bir bir kerü yörkeşip
Yalnguk anı tanglaşur”
Bu Edebiyat Destan Olur
En bilindik eserleri Uygurların verdiği edebi eserlerin bazıları şu şekildedir:
- Fal Kitabı olan Irk Bitig; Göktürk harfleri ile yazılan bir kitaptır. Bu kitap, Mani dinine aittir.
- İyi Düşünceli Prens ile Kötü Düşünceli Prens Öyküsü olan Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesinde iki kardeşin arasındaki olaylar anlatılır.
- Günümüzde Sekiz Yığın olarak çevirebileceğimiz Sekiz Yükmek adlı eser, Budizm ile ilgili olan bir eserdir.
- Altın Işık olarak isimlendirilen ve orijinal adı Altun Yaruk olan eser, 700 sayfadan oluşur. Budizm’in anlatıldığı bu eser, temelleri ve inanç felsefesi ile oldukça etkileyici bir eserdir. Bu kitap, aynı zamanda Budizm’in kutsal kitabı olarak da bilinir.
İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Destanları ise; Göç Destanı, Türeyiş Destanı, Şu Destanı, Alp Er Tunga Destanı ve Yaratılış Destanı olarak bilinir. Yüzyıllar önce hayata geçen bu eserler, günümüzün pek çok edebi türünde eser miktarda da olsa kendisine yer bulur. Türklerin edebiyatta ne kadar ileri gittiğini gözler önüne seren eserler, göçebe olmalarına rağmen kalıcı eserler bırakan Türklerin edebi yönünün ne kadar geliştiğini doğru bir şekilde aktarır.
